Vata en Prana – Aer en Pneuma
Een artikel over de relatie tussen Vata en Prana volgens ayurveda en Aer (lucht) en Pneuma (adem) in de oude geneeskunde van Hippocrates.
Auteur: Coen van der Kroon; gebaseerd op zijn boek:
ONDER DE OPPERVLAKTE VAN HET LICHAAM: LEVENSKRACHT EN VROUW-MAN POLARITEIT
EEN STRUCTURALISTISCHE BENADERING VAN HIPPOCRATISCHE GYNAECOLOGIE MET CONCEPTEN UIT DE OOSTERSE GENEESKUNDE
In deze verkenning gaan we in op de intrigerende connectie tussen Vata (ook bekend als Vayu) in Ayurveda en Lucht in de oude Griekse geneeskunde, gekenmerkt door termen als “Aer” en “Pneuma”. Hoewel lucht van oudsher geen deel uitmaakt van de humorale theorieën die ten grondslag liggen aan de westerse natuurgeneeskunde, wordt het wel erkend als een factor die bijdraagt aan ziekte, hoewel het niet als humor wordt beschouwd. Ayurveda en Hippocrates laten overeenkomsten zien tussen Vata en Prana aan de ene kant, en lucht en adem aan de andere kant.
Lucht, pneuma, en prana
In de Griekse geneeskunde wordt lucht vertegenwoordigd door zowel “Aer” als “Pneuma”. “Aer” verwijst naar lucht als een fysieke substantie, terwijl “Pneuma” vertaald wordt naar adem en een opvallende gelijkenis vertoont met Ayurveda’s Prana. Lucht belichaamt zowel een tastbaar element als een dynamische kracht, wat de duale aard ervan benadrukt.
Plato bespreekt Lucht als een van de vier elementen die gevoelig zijn voor overmaat of gebrek in de categorie van ziekten. Hij verbindt Lucht ook met de bloedsomloop en de vermenging van stoffen in het lichaam. Elke belemmering in de luchtstroom kan leiden tot zenuwaandoeningen, waaronder epilepsie, stuiptrekkingen en spierkrampen.
Hippocrates, hersenen en zenuwaandoeningen
De werken van Hippocrates benadrukken de rol van lucht in de hersenen en dus het verband met zenuwaandoeningen. Hoewel het idee dat het bewustzijn zich in het hoofd bevindt een relatief late ontwikkeling is in het Griekse denken, werd het bekrachtigd door een passage in “De heilige ziekte”. Dit idee suggereert dat de hersenen het belangrijkste orgaan en de belangrijkste tolk zijn van zintuiglijke input uit de lucht.
In de oudheid werd de zetel van het bewustzijn gekoppeld aan het begrip “thumos”, dat zich in de “phrenes” bevond. Het is mogelijk dat de longen in eerste instantie de frenen vertegenwoordigden in Homerus. Deze interpretatie is gebaseerd op het idee dat “thumos” de adem van het bewustzijn was. Zowel in de moderne wetenschap als in de Indiase Yoga is het bewezen dat gedachten de ademhaling beïnvloeden en vice versa. Het verband tussen bewustzijn en lucht strekt zich uit tot andere zintuiglijke aspecten zoals zicht, geur en geluid.
‘Psycho’ en adem-ziel
Het oude Hindoeïstische geloofssysteem, zoals gedocumenteerd in de Upanishads, verbond ook spraak, zicht, gehoor en geest met adem (prana). Daarnaast werd het begrip “psyche” gezien als de “adem-ziel”, afkomstig van het werkwoord “psycho”, dat “ik blaas” betekent. Terwijl “thumos” een specifieke lichamelijke locatie had, werd “psyche” geassocieerd met een meer doordringend levensprincipe en als relatief koud beschouwd. Deze overgang van het ene concept naar het andere is ook duidelijk in het Griekse denken.
De locatie van het bewustzijn bleef een onderwerp van discussie, maar de connectie met Lucht of Wind bleef consistent. In de context van de Hippocratische verhandelingen is dit begrip bijzonder relevant.
Het concept van Lucht wordt niet alleen gezien als de fysieke lucht die we inademen, maar ook als een middel waarmee zicht, geur en geluid worden geabsorbeerd. Het bestaan van soortgelijke overtuigingen in de oude Hindoeïstische cultuur onderstreept nog eens het idee dat deze concepten culturele grenzen hebben overschreden. Volgens Onians werd “psyche” beschouwd als de “adem-ziel”, terwijl “thumos” werd geassocieerd met de adem van het bewustzijn.
Het element lucht, Vata en lichaamsfuncties
Lucht speelde een cruciale rol in het lichaam en werd verondersteld het vuur in het lichaam te onderhouden en een gezonde spijsvertering en evenwichtige humoren te ondersteunen. In de oudere Hippocratische teksten ligt de nadruk op de mechanische functie van lucht en de rol die het speelt in het gezond houden van het lichaam.
De nieuwere takken van de Hippocratische geneeskunde houden nog steeds vast aan het idee van lucht als een vitale kracht die wordt gegenereerd door de ademhaling. Volgens deze theorieën is het hart het belangrijkste orgaan en komen leven en intelligentie voort uit de vermenging van bloed en lucht, die plaatsvindt in de aderen, het hart en de longen. Er bestaat echter geen consensus over de vraag of Lucht als warm of koud wordt beschouwd. Ook bij Vata is er de constatering dat Lucht eigenlijk koud is, maar door hevige frictie wel hitte kan veroorzaken.
In de oude Griekse geneeskunde wordt Lucht gezien als een mechanische kracht die geassocieerd wordt met bloed, zwarte gal en slijm. Het wordt in specifieke gevallen zelfs voorgeschreven als medicijn.
Gynaecologie en Apana Vaya
Gynaecologische aandoeningen zijn een overtuigend voorbeeld van de rol van lucht in de Griekse geneeskunde en de Ayurveda. Ayurveda associeert de baarmoeder met Vata (lucht), specifiek Apana Vayu, en dit gebied is gevoelig voor verschillende gecompliceerde aandoeningen. Blokkades in Vata kunnen leiden tot ernstige ziekten, waaronder aanvallen en stuiptrekkingen. Dit komt overeen met de Hippocratische visie van de “bewegende of reizende baarmoeder”.
Uiteindelijk laten deze voorbeelden zien dat Lucht een essentieel concept was in de Hippocratische gynaecologie, dat zowel fysieke als energetische aspecten omvatte. Het is duidelijk dat de oude Griekse geneeskunde was geworteld in concepten analoog aan die in Ayurveda, en de oudere Hippocratische teksten onthullen de aanwezigheid van drie essentiële krachten: Gal, Slijm en Lucht. Deze krachten zijn waarneembaar in zowel het rijk van ziektepatronen als in termen van mechanische substanties, waarbij Lucht, hoewel niet gelabeld als “humor”, een kritieke rol inneemt.
Een systeem van die biokrachten of tumoren
Bijgevolg is de afwezigheid van een systeem gebaseerd op drie humoren in het Corpus Hippocraticum in wezen bevestigd. Echter, een systeem opgebouwd rond drie krachten komt overeen met de verklaringen dat: 1) er een oorspronkelijk bipolair humorsysteem bestond; 2) lucht zich vaak op hetzelfde mechanische niveau bevond als andere stoffen; 3) alle drie de stoffen manifestaties zijn van een “karakter” of kracht.
Dit culmineert in een driedeling die doet denken aan Plato’s Timaeus en Ayurveda, wat de opmerkelijke parallellen tussen Ayurveda en de oude Griekse geneeskunde verder benadrukt.