Op 1 maart 2025 j.l. gaf ik een lezing tijdens een internationaal Ayurveda congres in Lissabon, georganiseerd door Amayur, Portugal. Hieronder volgt een samenvatting van deze lezing:
Samenvatting van de lezing: Ayurveda & geestelijke gezondheid – Van neuroplasticiteit tot liefde
Inleiding: Ayurveda en neuroplasticiteit
Ayurveda beschouwt gezondheid als een dynamisch evenwicht tussen lichaam, zintuigen, geest en bewustzijn. Dit sluit nauw aan bij moderne concepten zoals de darm-hersen-as, neuroplasticiteit en de invloed van voeding en levensstijl op mentale gezondheid. Neuroplasticiteit, het vermogen van de hersenen om zich aan te passen en nieuwe verbindingen te vormen, staat centraal in zowel de westerse neurowetenschappen als de Ayurvedische visie op gezondheid.
De lezing onderzoekt hoe verschillende niveaus van ‘plasticiteit’ – van fysieke weefsels tot bewustzijn – een cruciale rol spelen in het behouden en herstellen van geestelijk welzijn. Ayurveda leert dat geestelijke gezondheid niet slechts een neurologisch proces is, maar een allesomvattende integratie van dosha’s, agni (spijsverteringsvuur), dhatu’s (lichaamsweefsels) en de subtiele energieën van prana, tejas en ojas.
Ayurveda en de niveaus van plasticiteit
1. Dosha-plasticiteit
Dosha’s (Vata, Pitta, Kapha) reguleren de biochemische en energetische processen in het lichaam en de geest. Onbalans in de dosha’s leidt tot psychische instabiliteit. Vata-verstoring wordt bijvoorbeeld geassocieerd met angst en hyperactiviteit, terwijl een verhoogde Kapha kan leiden tot traagheid en depressie. Pitta-onbalans kan boosheid en prikkelbaarheid veroorzaken. Ayurveda richt zich op het herstellen van dosha-balans door voeding, kruiden en levensstijlinterventies.
2. Agni-plasticiteit en de rol van voeding
Agni, of spijsverteringsvuur, beïnvloedt niet alleen de fysieke gezondheid, maar ook mentale helderheid en emotionele stabiliteit. De zes smaken (shad rasa) in Ayurveda hebben elk een specifiek effect op de geest:
- Madhura (zoet) – voedt en stabiliseert de geest, bevordert liefde en tevredenheid.
- Amla (zuur) – stimuleert enthousiasme en passie.
- Lavana (zout) – versterkt de interesse en verhoogt energie.
- Katu (scherp) – verhoogt mentale alertheid en helderheid.
- Tikta (bitter) – helpt bij introspectie en ontgifting.
- Kashaya (samentrekkend) – bevordert zelfbeheersing en kalmte. Door voeding en kruiden zorgvuldig af te stemmen op de constitutie, kan de geestelijke balans worden verbeterd.
3. Dhatu-plasticiteit: de rol van lichaamsweefsels
Dhatu’s (lichaamsweefsels) zijn de fysieke manifestatie van onze gezondheid en veerkracht. Majja dhatu (het zenuwstelsel) en tarpaka kapha (voedende substantie in de hersenen) spelen een cruciale rol in mentale stabiliteit. Ayurveda richt zich op het voeden van deze weefsels met kruiden zoals Brahmi, Ashwagandha en Shankhpushpi, die de hersenfunctie en het geheugen ondersteunen.
Socio-plasticiteit: liefde en veiligheid
Liefde en sociale interactie zijn essentieel voor geestelijke gezondheid. Ayurveda erkent het belang van snehana(therapeutische aanraking) en achara rasayana (gedragsverjonging) om psychologische stabiliteit te bevorderen. Deze concepten zijn nauw verbonden met moderne neurobiologische inzichten over oxytocine, het hormoon dat verantwoordelijk is voor sociale binding en veiligheid.
Door veilige en ondersteunende relaties te cultiveren, kunnen we de geest kalmeren en mentale veerkracht opbouwen. Ayurveda benadrukt de rol van compassie, ethisch leven en mindfulness als cruciale factoren voor psychologisch welzijn.
Aushadha (kruidengeneeskunde) en neuroplasticiteit
Ayurvedische kruiden kunnen de neuroplasticiteit ondersteunen door het zenuwstelsel te voeden en stress te verminderen. Voorbeelden zijn:
- Brahmi (Bacopa monnieri) – verbetert geheugen en cognitieve flexibiliteit.
- Ashwagandha (Withania somnifera) – vermindert stress en ondersteunt de HPA-as (hypothalamus-hypofyse-bijnier-as).
- Shankhpushpi (Convolvulus pluricaulis) – ondersteunt neurale regeneratie en mentale helderheid.
- Guduchi (Tinospora cordifolia) – helpt bij het balanceren van het cortisolniveau en bevordert veerkracht.
Daarnaast introduceert de lezing Moxazan, een Ayurvedische formule voor OCD en angststoornissen. Deze kruidencombinatie ondersteunt de neurotransmitterbalans en synaptische plasticiteit.
Atma en de ultieme vrijheid en liefde
Ayurveda gaat verder dan alleen het fysieke en mentale niveau en erkent de rol van Atma (bewustzijn) als de ultieme bron van gezondheid en welzijn. Zelfonderzoek (Atma Vichara), meditatie en Bhakti (devotie) helpen om geconditioneerde denkpatronen te doorbreken en een dieper niveau van mentale flexibiliteit en vrijheid te bereiken.
Door Atma-bewustzijn te integreren in geestelijke gezondheidszorg, overstijgt Ayurveda het louter corrigeren van onevenwichtigheden en richt het zich op werkelijke zelfrealisatie en innerlijke vrede.
Conclusie: een holistische benadering van geestelijke gezondheid
Ayurveda biedt een allesomvattende benadering van geestelijke gezondheid door neuroplasticiteit te integreren met:
- Dosha-Plasticiteit – regulatie van de biochemische en emotionele processen.
- Agni-Plasticiteit – optimalisatie van spijsvertering en neurotransmitterbalans.
- Dhatu-Plasticiteit – ondersteuning van hersenfunctie en zenuwstelsel.
- Socio-Plasticiteit – de rol van liefde, sociale veiligheid en compassie.
- Atma-Plasticiteit – het overstijgen van lijden naar transcendente liefde en vrijheid.
Door Ayurveda en moderne neurowetenschappen samen te brengen, kunnen we een nieuwe visie ontwikkelen op geestelijke gezondheid die zowel wetenschappelijk onderbouwd als spiritueel verankerd is.
Met deze holistische benadering kunnen we niet alleen de symptomen van mentale disbalans behandelen, maar een duurzame weg naar welzijn en innerlijke vrijheid creëren.
Fragment uit lezing:
Volledige YouTube versie en volledige tekst lezing Ayurveda congres Portugal
Voor volledige YouTube versie van de lezing, klik hier.
Je kunt de volledige tekst van de lezing aanvragen door een email te sturen aan: